Dünya Savaşının Sanata Yansımaları

İbrahim Çallı (1882 Çal - 1960 İstanbul) geç Osmanlı erken Cumhuriyet dönemlerinde yaşamış olup, Osman Hamdi Bey, Şeker Ahmet Paşa, Süleyman Seyyid kuşağını izleyen 1914 Kuşağı olarak adlandırılan kuşağa mensuptur. [1914 Kuşağı, Paris’e resim eğitimine gönderildikten üç dört yıl sonra 1914’te Birinci Dünya Savaşı’nın çıkmasıyla yurda zorunlu dönüş yapmış ve bu sebeple 1914 Kuşağı olarak anılmıştır. 1914 Kuşağı Sami Yetik, Ruhi Arel, Ali Sami Boyar, Nazmi Ziya Güran, İbrahim Çallı, Hikmet Onat, İbrahim Feyhaman Duran, Hüseyin Avni Lifij ve Namık İsmail’den oluşur.]  İbrahim Çallı’nın girişken ve nüktedan mizacı onu kendi kuşağı içinde ön plana çıkarmış, 1914 Kuşağı’nın sık sık Çallı Kuşağı olarak anılmasına sebep olmuştur.  Çallı Kuşağı’nın ülkemize, sanat ortamına getirdikleri ve getiremedikleri yenilikler sık sık tartışılmış ve geçmiş yıllarda birçok yazının konusu olmuştur.  Bu kuşağın Paris deneyimlerinin detayları kuşkusuz bizlere bu konuda birçok ipucu verebilirdi. Sanatçıların Fransız diline hâkimiyet dereceleri, yabancı uyruklu sanatçılarla iletişimleri, olası etkileşimleri, hangi müzeleri gezdikleri, hangi atölyelerin varlıklarından haberdar oldukları, hangi sanatçıların çalışmalarını merakla izledikleri gibi konular bizlere çok şey anlatabilirdi. Ancak bugün dahi Çallı Kuşağı sanatçılarının Paris deneyimleriyle ilgili bilgilerimiz oldukça kısıtlı. Çallı Kuşağı sanatçılarının Paris’te akademik eğitim kıskacına sıkışıp, ancak ve ancak modası çoktan geçmiş bir akım olan Empresyonizm’i (İzlenimcilik) yurda getirebildikleri konusu sıkça yazılmış, bu kuşağın karşılaştığı baş eleştirilerden biri olmuştur.  Bu eleştirilere yer vermeden önce İbrahim Çallı’nın Paris deneyimlerini –dönemin tanıklarının aktardığı kadarıyla– gözden geçirmekte fayda vardır.

Devamı bu sayıda...

Devrimsel ivme alan toplumların zorunlu koşulu olan ortak erek toplumsal formasyonu belirlediği gibi, sanatı da yönlendirerek kendi eksenine çeker. Devrim ideolojisinin düşünsel planda kurduğu düzenin yaşamsallaştırılmasında sanatsal dil de siyasal-pratik bir misyon yüklenir ve görselleştirdiği ideolojinin gerçekliğinin algılanması bağlamında bir propaganda aracı olur. Bu bağlamda, Cumhuriyet’in kuruluş yıllarından itibaren kendi iç dinamikleriyle siyasi yapının sanatsal platformu yönlendirmesi, ideolojik beklentiyi, estetik değerleri belirleyen ölçütlerin arasında en etkin konuma getirir; sanat politik söylemin bir uzantısı olarak görüldüğünden içerik biçimin önüne geçer. İçeriğin biçimin önüne geçmesiyle, biçim değerleri içeriğin-özün karşısında ikincil konuma düşer, ideolojik beklentinin en dolaysız biçimde dile getirilmesi gündeme gelir. İdeolojik beklentiyi en dolaysız biçimde dile getiren yapıtlarda devrim ideolojisinin desteklenerek olumlanması söz konusu olur. İdeolojinin sanat yapıtlarında olumlanmasını olumlayıcı görsel ideoloji olarak adlandıran Nicos Hadjinicolaou, ideolojiyi, “insanların yaşamlarını, içinde yaşadıkları koşullarla ilintileme tarzlarını dile getiren düşüncelerden, değerlerden ve inançlardan oluşan görece tutarlı bir bütün” olarak tanımlar. Görsel ideoloji ise, “bir resmin, insan yaşamlarını varoluş koşullarıyla ilintileme biçimlerini dile getirdikleri biçimsel ve izleksel öğelerinin özgül bir bileşimi; toplumsal bir sınıfın tümel ideolojisinin tikel bir biçimini oluşturan bileşimi”dir. Bir resmin biçimsel ve izleksel öğelerinin özgül bir bileşimi olan görsel ideoloji, toplumsal bir sınıfın tümel ideolojisinin tikel bir biçimi olarak tümel ideolojinin somutlaştırılmasıdır.

Devamı bu sayıda...

Batı'da Rönesans’tan beri süregelen plastik sanatlar geleneğinde bir kırılma noktası olarak değerlendirilebilecek olan Kübizm, 20. yüzyılın en önemli ve etkili sanat akımı olarak nitelendirilebilir. Yüzyılın başında şekillenmeye başlayan Kübizm, avangard çekiciliği sayesinde geniş bir sanatçı zümresi tarafından heyecanla benimsenir. Birinci Dünya Savaşı öncesinde Avrupa’nın köklü geleneğine karşı olan başkaldırılar yalnızca Kübizm’de odaklanmamış olmasına karşın bu akım biçim olarak en radikal karşı duruşu sergiler. Perspektife, geleneksel mekân yorumuna, tek açılı bakış açısına karşı çıkan kübistlere göre resim yapmak artık iki boyutlu bir satıh üzerinde üç boyutluluk yanılsaması yaratmak değildir. Akım olgunlaştıkça, biçimsel karşı duruşunu tekniğe de aktarır ve resim sanatında papier collé, kolaj gibi teknikler ortaya çıkar.

Devamı bu sayıda...

Fatma Tülin ile Söyleşi - Fatma Tülin - Güven Turan
Pulların Üzerinde Bir "Yunan"... Yoksa "İspanyol" mu? - Tunç Tayanç
İnsanın Kaybolan Belleği - Tufan Erbarıştıran
Modelini Öteleyen Yapısal Bir Bütünlük / Hoca Ali Rıza - Mümtaz Sağlam